ავჭალის ისტორია

   

ავჭალის ხედი

     გადმოცემით მდინარის ახლოს განლაგებული, გაუვალი ჭაობებით დაფარული ტერიტორია შიშს გვრიდა ადამიანებს. ხალხში გავრცელებული იყო რწმენა, რომ ამ მიდამოებში ავი სულები ბინადრონდნენ. მგზავრები ცდილობდნენ გაცლოდნენ ამ ადგილს, რომელსაც ძველთაგან "ავი ჭალის" სახელი ეწოდა. ავჭალა თბილისს ოფიციალურად 1962 წელს შეუერთდა. მანამდე იგი გარდაბნის ერთ-ერთი სოფელი იყო, რომელიც თბილისი ჩრდილო-დასავლეთით, მდინარე მტკვრის მარცხენა ნაპირზე, საგურამოს ქედის მთისწინეთის ტერიტორიაზე მდებარეობს.

ავჭალის დასახლება უძველესი დროიდან არის ცნობილი. დიდი თურქობის დროს  XI საუკუნი 80-იან წლებში თურქები ზამთრობით ავჭალასა და დიღომში იდგნენ. დავით აღამშენებლის ისტორიკოსი დიდი თურქობის დროის ამბების აღწერისას ამბობს :" ზამთრისა მოწევასა ფალაგნებითა მათითა ჩამოდგიან ავჭალას(ჰავჭალას) და დიღომს (დიღუამს)". IX-XI საუკეში ავჭალა თბილისის საამიროში შედიოდა. XII-XIII  საუკუნეებში კი კახეთის საერისთაოს ეკუთვნოდა.
   XVIII საუკუნის დასაწყისიდან სოფელი ავჭალა თავად გურამიშვილთა მამული შედიოდა. გურამივილის სასახლე, რომელიც მტკვრის ნაპირზე (ახლანდელი ეგრეთ წოდებული შუშის ქარხნის ტერიტორიაზე იყო აგებული), გალავნით იყო შემორტყმული და აქვე იყო აგებული საგვარეულო ეკლესია. სასახლემ XIX საუკუნის შუახნამდე მიუღწევია, ხოლო ეკლესიამ XX საუკუნის 50-იან წლებამდე. მანამ მას მთლად მოშლიდნენ მასში სასაწყობო მეურმეობა მოაწყვეს კომუნისტების პერიოდში.       ავჭალისკენ მიმავალ გზას აჩვენებს ვახუშტი ბატონიშვილი მის მიერ 1735 წელს შედგენილ თბილისის პირვალ გეგმაზე. დედაქალაქის ტერიტორიაზე ის გარეთ ავლაბრისა და ჩოღურეთს შორის გადიოდა. იგივე გაზა არის აღნიშნული XIX საუკუნის დასაწყისში ტიხონოვის მიეღ შედგენილ სიტუაციურ გეგმაზე – სოფელ კუკიასთან, კვირაცხოველის გაღმა, სადაც ის ორად იყოფოდა. მტკვართან უფრო ახლოს გამავალ გზას ეწოდებოდა  „ქვემო გზა სოფელ დიდ ავჭალამდე“, ხოლო მეორეს – „ზედა გზა“, ძველად ავჭალის გზა გალავნის ავლაბრის კართან იწყებოდა, რომელიც XVIII საუკუნემდე დღევანდელი მეტეხის აღმართზე მდებარეობდა ავჭალის გაზა სოფელ ჩოღურეთს ორად – აღმოსავლეთ და დასავლეთ ნაწილებად ყოფდა. იმ დროისათვის ერთ–ერთ უმნიშვნელოვანესი გზა, რომელიც თბილისს ჩრდილოეთთან აკავშირებდა.

ტრამვაი ავჭალაში 

      ავჭალის გზას ქვეყნისათვის როგორც პოლიტიკური, ასევე ეკონომიკური და სამხედრო–საფორტიფიკაციო მნიშვნელოსა ჰქონდა. იგი ქვეყნის ცენტრს პერიფერიასთან აკავშირებდა სოფელს ქალაქთან, დამამზადებელ გამდაღებელთნ, გზა ხელს უწყობდა ჯარის სწრაფ ფორსირებას და სხვა. ავჭალის გზის მნიშვნელობაზე ისაც მეტყველებს , რომ იგი „ქალაქის კართან“– ისანთან იწყებოდა. კარს კი ქალაქის გალავანს იმ მხარიდან ატანდნენ, საიდანაც ინტენსიური მიმოსვლა და ვაჭრობა წარმოებდა. ეს გზა ,რომ ინტენსიურად გამოიყენებოდა XII – XIII საუკუნეებში, იქიდან ჩანს, რომ სწორედ ამ გზის ახლოს, ახლანდალი რიყის ქუჩაზე 1940 წელს მიწის თხრისას აღმოჩნდა ჯალალ ედ-დინის დროინდელი მონეტების განძი. მაგრამ სწორედ ამ დროს ბედის უკუღმართობამ საქართველოს ისტორიის ბორბალი უკან დაატრიალა, თბილისი რამოდენიმეჯერ დაარბიეს და დაანგრიეს. მოძალებული მტრის გამოისობით ბევრი საქარავნო გზა დაინგრა და დავიწყებას მიეცა. ვეღც ავჭალის გზა გადაურჩა ასეთ ბედისწერას და ადრეული ინტენსიობით არ გამოიყენებოდა.
     XVII საუკუნის დასაწყისში არაგვის ერისთავმა ნუგზარმა მდინარე მტკვარზე, ახლანდელი ბარათაშვილის სახელობის ხიდის ადგილას, ქვითკირის ბურჯებზე შემდგარი „2-3 მალიან“ ხიდის აგება გადაწყვიტა.  მის მიერ აღნიშნულ ადგილზე ხიდის აგება მიგვნიშნებს, რომ XVII საუკუნეში „ავჭალის გზას“ გამოცოცხლება დაუწყია და თავისი პირვანდელი ადგილი დაუკავებია ქვეყნის ეკონომიკასა და პოლიტიკაში.

1887 წელს თბილისის წყლით მოსამარაგებლად შეკრიბეს და გაიყვანეს ავჭალის წყალსადენი. ავჭალა საყოველთაოდ ცნობილი გახდა ზემო ავჭალის ჰიდროელექტროსადგურის აშენების შემდეგ.
ავჭალის აუდიტორია , მუშათა დეატრი თბილისში დაარსდა 1893 წელს. თავდაპირველად აქ მშოაბას შეუდგა მუშათა და ხელოსანთა თეატრალური დასი, მოგვიანებით კი-რუსული და სომხური დასები. საქართველოშ საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ ავჭალის აუდიტორიას ეწოდა პროლეტარული თეატრი, იარსება 1925 წლამდე .

ავჭალა გამოირჩევა არქეოლოგიური აღმოჩენებით. ასიოდე წლის წინ ავჭალაში აღმოაჩინეს ქვა გერმანული წარწერით საიდანაც ირკვევა რომ "ახ.წ. 75წელს რომის იმპერატორმა ვესპასიანემ იბერთა მეფეს, მეფე ფარსმანისა და იამასასპიის ძეს, კეისრის მეგობარსა და რომაელთა მოყავრულს და ხალხს ეს კედლები განუმტკიცეს" .

ძველი ავჭალა